تاریخ معاصر ایران و منطقه از نگاه امام (ره) | درباره مستند «روح ا...»

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز؛ در میان انبوهی از آثار مستند که به شکل‌های مختلف به زندگی و شخصیت امام خمینی (ره) پرداخته اند، «روح ا...» جایگاهی کاملا متمایز دارد. مستندی که از سوی شبکه المنار لبنان تولید شده و زوایای مختلف شخصیت برجسته‌ترین چهره انقلاب اسلامی ایران را با موشکافی مورد تبیین قرار می‌دهد.

«روح ا...» که با نام کامل «خمینی روح خدا – فرمانده کل قوا» و با همکاری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تولید شده، نه تنها پرتره‌ای کامل از امام خمینی (ره) است، بلکه روایتی نسبتا جامع از تاریخ معاصر ایران در زمان حیات بنیانگذار انقلاب اسلامی نیز به شمار می‌رود.

به مناسبت فرارسیدن سالروز رحلت امام خمینی (ره) مروری داریم بر محتوا و کیفیت ساخت این مستند بین المللی که تولید نمونه داخلی آن با رویکردی تازه نیز می‌تواند در دستور کار مستندسازان ایرانی قرار گیرد و مستندسازان ایرانی با توجه به ضرورت ساخت آثاری از این دست برای آشنایی بیشتر نسل جوان با بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران بیشتر اهتمام کنند.

برای ثبت در تاریخ

مستند «روح ا...» صرفا یک اثر بیوگرافیک درباره زندگی و شخصیت امام خمینی (ره) نیست که به زوایای مختلف زندگی فردی ایشان بپردازد، بلکه از منظری دیگر، می‌تواند مستندی تاریخی درباره مهم‌ترین وقایع سیاسی و اجتماعی دوران حیات حضرت امام (ره) در نظر گرفته شود.

«روح ا...» کار خود را با واکاوی شرایط اجتماعی ایران در روزگار تولد امام خمینی (ره)، تشریح و با نسبت‌ها و شرایط خانوادگی ایشان آغاز می‌کند. در حالی که از یک خط تاریخی مشخص در روایت پیروی می‌کند، وقایع سیاسی بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۳۶۸ را نیز با دقت و حوصله مورد اشاره قرار می‌دهد.

این پرداخت مفصل وقایع، هم زمان کارکرد مثبت و منفی دارد. به این معنا که می‌تواند برای مخاطبان ایرانی خسته کننده باشد در حالی که احتمالا مخاطب غیر ایرانی را وارد وادی تازه‌ای از روایت قصه تاریخ انقلاب اسلامی ایران می‌کند.

مثلا در همان بخش ابتدایی اثر، تشریح معنای «سید» بودن حضرت امام (ره) و رسیدن نسب ایشان به پیامبر اسلام (ص) امری است که برای مخاطب ایرانی بدیهی به نظر می‌رسد، اما کمتر بیننده غیر ایرانی ممکن است آشنایی کافی با این مفهوم داشته باشد.

مواد اولیه با همکاری ایران

یکی از مواردی که مستند «روح ا...» را به اثری متمایز تبدیل می‌کند، همکاری شبکه المنار لبنان با بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ایران است که باعث شده مواد اولیه این مستند، ترکیبی از نقاط قوت دو دسته داده آرشیوی مختلف باشد.

از یک طرف، گفتگو‌های پرتعداد و مفصل با ده‌ها نفر از چهره‌های بین المللی منطقه و جهان باعث شده این مستند چهره‌ای جهانی به خود بگیرد و شخصیت امام خمینی (ره) را از منظر افراد غیر ایرانی هم مورد واکاوی قرار دهد و از سوی دیگر اما، آرشیو تصاویر و گفتگو‌هایی که از ایران به دست مستندساز رسیده، کامل و قابل توجه به نظر می‌رسد و مخاطب را به سوژه نزدیک‌تر می‌کند.

اغلب مصاحبه شوندگان ایرانی مستند «روح ا...» کسانی هستند که امروز به سختی ممکن است مقابل یک دوربین حاضر شوند و کمتر مایل به مصاحبه تصویری هستند. از اهالی حوزه علمیه گرفته تا نزدیکان و خانواده حضرت امام خمینی (ره).

عکس‌های پرتعدادی که در تولید این مستند به کار رفته اند نیز جذابیت دوچندانی به اثر بخشیده اند و مرور آن‌ها برای مخاطب دلپذیر است. بالأخص که این تصاویر کاملا هماهنگ با روایت کلی اثر و تدوین مصاحبه‌ها مورد استفاده قرار گرفته اند.

مستندساز مقاومت

جامع‌ترین مستندی که درباره امام خمینی (ره) تولید شده، ساخته محمد دبوق است که مستندساز جبهه مقاومت محسوب می‌شود. این مستندساز لبنانی که اغلب آثارش را در همکاری با شبکه المنار ساخته، مستند‌هایی همچون «راغب حرم»، «سید عباس موسوی» و «از جایی که فکرش را نمی‌کنند» را در کارنامه دارد که همگی با محوریت مقاومت تولید شده اند.

مستند «روح ا...» با وجود جذابیت‌های روایی و ساختار منسجم و توضیحات کاملش، به لحاظ شاخصه‌های فنی و هنری کمی ضعیف ظاهر می‌شود. به طوری که شاید بیراه نباشد اگر تولید و اجرای آن را همراه با بی سلیقگی یا سهل انگاری لحاظ کنیم.

با این حال، تماشای «روح ا...»، به واسطه روایت سرحال و جزئیات دقیقش، می‌تواند برای مخاطب ایرانی جذاب و برای مخاطب غیرایرانی جذاب‌تر باشد. بالأخص که نسخه دوبله فارسی آن بسیار منسجم از آب درآمده و کاملا هم سطح مستند‌های فارسی است.